Zatrudnię młodego grafika komputerowego, tel. 601 213 555

Tynki, wylewki, piana pur, tel. 668 327 588

SOSNA OPAŁOWA, tel. 791 394 791

Historia Wokół Nas, miesięcznik Co i jak (nr 27) lipiec 2000

    Obie wsie w XVI w. położone były w ziemi czerskiej przy trakcie wiodącym z Tarczyna do Czerska. Obszar między Cendrowicami (nazwę tę zapisywano w formie Cędrowice) i Sobikowem a miastem Czerskiem i wsią Góra (późniejszym miastem Nowa Jerozolima) był pokryty lasem i wówczas jeszcze pozbawiony siedzib ludzkich.

Odcisk osiemnastowiecznej pieczęci kościoła parafialnego sobikowskiego z 1819 r. z patronem parafii św. Stanisławem Biskupem.

    Parafia w Sobikowie została erygowana prawdopodobnie w XII w. W źródłach pisanych po raz pierwszy wymieniono ją w 1437 r. Świątynia nosiła wezwanie Świętego Krzyża. Wówczas plebanem był Filip Kąciński.
    Z Cędrowic wywodziła się rodzina Cedrowskich herbu Odrowąż. Herb ten przedstawia na czerwonym polu strzałę srebrną grotem do góry, u dołu zakończoną dwoma wąsami.
    Najstarsza wzmianka o przedstawicielach rodziny Cedrowskich z Cędrowic i Sobikowa pochodzi z 2 połowy XV w. Stanisław Cedrowski był żonaty z Przechną Ducką. Dzieci z tego małżeństwa to: Jakub, Dobiesław, Małgorzata, Barbara, Zuchna, Elżbieta, Marta i Świątka. Dobiesław, podsędek czerski pozostawił 8 synów: Stanisława, Piotra, Marcina, Jakuba, Franciszka, Chryzantego, Krzysztofa, Mikołaja i 4 córki: Urszulę, Katarzynę, Elżbietę i Dorotę.
    Stanisław, syn Dobiesława, piastował funkcję proboszcza w Drwalewie, Sobikowie i Kuflewie oraz pisarza ziemskiego czerskiego. Jego brat Marcin był podpisarzem ziemskim czerskim, a następnie wicepodkomorzym, podstarościm i sędzią grodzkim czerskim. Z Anną z Drwalewic miał 5 synów: Wawrzyńca, Jana, Jakuba, Mikołaja, Stanisława i córkę Zofię. Krzysztof, syn Dobiesława został plebanem w Sobikowie i pisarzem ziemskim czerskim. Jego rodzony brat Mikołaj dorobił się urzędu podstarościego wareckiego, następnie czerskiego, później pisarza ziemskiego czerskiego po Krzysztofie.
    Stanisław, syn Marcina, podstarości warecki, pojął za żonę Jadwigę z Kobylskich i pozostawił 6 synów: Andrzeja, Aleksandra, Tomasza, Jana, Szymona i Mateusza, właścicieli Kobylina pod Grójcem. Anna, córka Andrzeja Cedrowskiego, a żona Kacpra Górskiego sprzedała w 1629 r. część Cędrowic Romanowi Cedrowskiemu. Roman był jednym z 6 synów Jana syna Stanisława, ożenionego z Jadwigą z Myszczyńskich w 1592 r. Ojciec przekazał mu część Cędrowic w 1611 r.
    Czterech synów Jana Cedrowskiego, wymieniony wyżej Roman wraz z braćmi: Wojciechem, Sewerynem i Arnolfem w 1628 r. sprzedali Cędrowice i Sobikowo nieznanemu z imienia Raciborskiemu. Temu samemu nabywcy odstąpił swoje części na Sobikowie i Cędrowicach Wojciech syn Walentego, wnuk Kacpra, prawnuk Mikołaja, syna Dobiesława.
    Transakcja ta miała miejsce w 1639 r. Około połowy XVII w. Cedrowcy przenieśli się z województwa mazowieckiego na Litwę.
    W 1603 r. wizytujący parafię sobikowską biskup poznański Goślicki zastał kościół wymagający remontu w jak najopłakańszym stanie, z drzewa postawiony, z złym dachem, owszem bez dachu prawie, z zniszczoną całkiem kruchtą, ściany jego walą się naokół. Świątynia w Sobikowie zapewne uległa zniszczeniu podczas potopu, gdyż w 1670 r. wybudowano nową - jak poprzednia - drewnianą.
    W XIX w. opisywane miejscowości znajdowały się na terenie dóbr Czaplinek i dzieliły losy tego majątku. Cendrowice w 1827 r. liczyły 11 domów i 103 mieszkańców, a Sobików odpowiednio 17 i 158.
    Na mocy ukazu carskiego z 1864 r. ziemię na własność otrzymali następujący włościanie we wsi Cendrowice: Jakub Brzeciński, Wawrzyniec Karaluch, Tomasz Posiewka, Józef Urbański, Piotr Kędzierski, Jakub Szymański, spadkobiercy Pawła Gajewskiego, Paweł Samoraj, Michał Szczepański, Jan Brzeziński, Antoni Skowroński, Kacper Zieliński, Adam Zajewski i Adam Pszydoła. Wydzielono wtedy także grunty sołtysa tzw. sołtysówkę i osadę szkolną. Mieszkańcy Cendrowic mieli otrzymywać w miarę potrzeby drewno na naprawy swoich domów z lasu dziedzica. Ponadto mogli pozyskiwać w wyznaczone dni po jednej jednokonnej furze drewna opałowego zebranego w lesie bez używania siekiery. Umożliwiono im wypas 62 sztuk bydła i 12 koni w lesie i na dworskich pastwiskach położonych obok wsi pod nazwą Olszyna. Te serwituty zamienione zostały na dodatkowy przydział ziemi w latach 1875 i 1878.
    W Sobikowie posiadaczami gruntów stali się: Antoni Majewski, Mikołaj Szymański, Piotr Lech, Michał Wójcik, spadkobiercy Macieja Wałczyńskiego, Stanisław Wasilewski, Józef Kusiak, spadkobiercy Adama Prendoty, Jan Augustyniak, spadkobiercy Marcina Kabali, Stanisław Dobosz i Marcinowa Solecka. Serwituty leśny i pastwiskowy były podobne jak w Cendrowicach, ale dotyczyły naprawy 4 stodół i 8 obór oraz wypasu 20 sztuk bydła w lesie należącym do dworu.
    W sąsiedztwie Cendrowic i Sobikowa położone były trzy miejscowości: Ługówka, Kalwaria (obecnie Kalwaryjka) oraz kolonia Zalesie. W 1867 r. posiadaczami osad włościańskich w Ługówce stali się: Błażej Pietusiński, Andrzej Wrotek, Tomasz Budzik, Józef Głogowski, Dominik Stańczyk i Jan Kościołek. W Kalwarii gospodarowali Franciszek Cieplak, Jan Marks (pierwszy), Jan Marks (drugi), Franciszek Chmielewski, Jakub Taraszewski, August Szymański, Józef Wyszkowski i Piotr Kucharski. W kolonii Zalesie mieszkali Stanisław Pieniążek, Michał Chmielewski, Herszek Denbowicz i Izrael Helgoft.
    Wymienione nazwiska mogą zawierać błędy w pisowni, gdyż akty własności dla poszczególnych wsi tzw. tabele likwidacyjne sporządzili urzędnicy rosyjscy zatrudnieni w urzędzie do spraw włościańskich w Warszawie.
    W 1868 r. komornik przed licytacją szczegółowo opisał dobra Czaplinek. Na folwarku Sobików stał dom drewniany pokryty gontem z trzema kominami. Od frontu posiadał 6 okien i dwoje drzwi. Przed jednymi z nich znajdowała się wystawa wsparta na 2 słupach drewnianych. Z tyłu miał 5 okien i 2 drzwi. W domu folwarcznym mieszkał na komornym stolarz Piotr Mariański i Feliks Badowski, o którym nic bliżej nie wiadomo.
    W sąsiedztwie stała stodoła pokryta słomą o 2 klepiskach. Studnia drzewem cembrowana z żurawiem dopełniała całości. Oba zabudowania i studnia znajdowały się w złym stanie.
    Drewnianą karczmę z zajazdem w Sobikowie, pokrytą gontem, podpiwniczoną, ze studnią z żurawiem dzierżawił Wojciech Malli. Szynkował trunki dworskie za odstąpiony na swoją korzyść co 20 garniec. Z tytułu dzierżawy płacił rocznie 120 rubli srebrem.
    Czworak w Cendrowicach postawiono ze słupów drewnianych i pokryto gontem. Miał komin, jedną sień na przestrzał, jedne drzwi i po 4 okna od frontu i od tyłu. Towarzyszyły mu budynki gospodarcze: chlewek, owczarnia i stodoła, drewniane, pokryte słomą. W stodole stała młockarnia z kieratem. Ponadto była tam piwnica-ziemianka oraz studnia drzewem cembrowana z żurawiem. Budynki folwarczne ogrodzono płotem z żerdzi.
    Zabudowania kolonii Zalesie wzniesiono z inicjatywy Icka Blassa, kupca z Góry Kalwarii, który zajmował się wycinką lasu sprzedanego mu przez dziedzica w Czaplinku. Po wygaśnięciu kilkuletniego kontraktu budynki przeszły na własność dworską. Były to: chałupa drewniana pokryta deskami, szopa, 2 baraki, kurnik oraz dwie studnie z żurawiami.
    W 1880 r. wieś Cendrowice liczyła 14 osad, Sobików 12, Kalwaria 8, Ługówka 6 i kolonia Zalesie 4 osady. W Cendrowicach znajdowała się sadzawka niezarybiona.
    Wieś Wolę Sobikowską założono około 1904 r. Kilkunastu włościan zawiązało Towarzystwo Wola Sobikowska, dokonało zakupu ziemi dworskiej (ponad 83 ha), korzystając z pożyczki udzielonej im przez Bank Ziemski Włościański w Warszawie, w wysokości 11050 rubli. Całkowicie spłacono ją w 1921 r.
    Kościół wzniesiony w 2 połowie XVII w. rozebrano w 1938 r. Na jego miejscu w latach 1939-1950 powstała świątynia murowana według projektu architekta Czesława Duchnowskiego. Jej patronem jest święty Stanisław Biskup. Mimo zbudowania obecnie nowej dzwonnicy murowanej, starą wystawioną w XVIII w. pozostawiono nienaruszoną. Wzniesiono ją na planie kwadratu. Posiada konstrukcję ramowo-słupową, ściany pobite gontem i pokryta jest dachem czterospadowym.
    Nie jest to jedyny zabytek w Sobikowie. Na nieczynnym cmentarzu przykościelnym, założonym w XV w., znajduje się neogotycki nagrobek Marianny Łaszczowej zmarłej w 1824 r. i jej córki. W drugim zabytkowym grobie pochowano Felicjana Antoniego Kozłowskiego (1805-1870) znanego ówcześnie filologa i filozofa, tłumacza Platona, autora Dziejów Mazowsza za panowania książąt i jego żony Ludwiki. Kozłowski był właścicielem majątku Czaplin. Cmentarz przykościelny został wpisany do rejestru zabytków w 1989 r.
    W rozwidleniu dróg do Czarnego Lasu i Cendrowicz znajduje się cmentarz parafialny założony prawdopodobnie pod koniec XVIII w. W jego obrębie stoi kapliczka z piramidką i krzyżem opatrzona datą 1747. Z drugiej połowy XIX wieku zachowało się 10 nagrobków i 2 płyty. Pierwszą połowę dwudziestego stulecia pamięta 312 pomników nagrobnych i 4 płyty w tym m. in. Joachima Budzyńskiego, oficera Wojska Polskiego zmarłego w 1862 r.; Hieronima Leśniewskiego przełożonego szkół publicznych, zm. 1869 oraz Piotra Czyżewskiego proboszcza sobikowskiego zm. 1873. Cmentarz ten wpisano do rejestru zabytków w 1988 r.
    Bardzo mało wiadomo o tym co działo się w Sobikowie pod koniec XIX i na początku XX wieku.
    Władze carskie w 1865 r. skonfiskowały większość gruntów stanowiących własność parafii. Ziemie poduchowne zostały sprzedane przez Skarb Państwa. Założono księgę hipoteczną Dobra Sobików A. W 1913 r. właścicielem tych dóbr był Aleksander Wołochin, który podzielił je na działki i sprzedał 16 włościanom. Nabywcy uzyskali pożyczkę z Banku Ziemskiego Włościańskiego. W ten sposób powstała Kolonia Sobików.
    Podczas pierwszego Powszechnego Spisu Ludności Polski, przeprowadzonego 30 września 1921 r., największą wsią były Cendrowice (nadal jeszcze używano nazwy Cędrowice). Liczyły 28 budynków i 201 mieszkańców-katolików. Wieś i kolonia Sobików łącznie posiadały 24 domy zamieszkane przez 145 katolików i 8 ewangelików. Ługówka miała 12 budynków (66 katolików i 1 ewangelik), Kalwaryjka 15 budynków (56 katolików i aż 35 ewangelików), a kolonia Zalesie Czaplińskie 7 domów i 39 mieszkańców-katolików.
    Scalenie gruntów rozpoczęto w Sobikowie w 1932 r. Komasację przeprowadzono też w Cendrowicach, począwszy od 1934 r. W tej drugiej z wymienionych wsi grunty były tak rozdrobnione i rozmieszczone w szachownicy, że na poszczególne gospodarstwa przypadało przeciętnie od 8 do 13 działek. Ponadto przeciętny stosunek ich szerokości do długości wynosił jak 1 do 250.
    Opisane miejscowości należały do gminy Czaplinek, a przed 1867 r. do gminy Czarny Las, w latach 1867-1952 do Kątów. Z dniem 1 lipca 1952 r. Sobików stał się po raz pierwszy w swej historii siedzibą urzędu administracji państwowej. W skład tej jednostki administracyjnej weszło 13 gromad wyłączonych z gminy Kąty i 2 gromady z gminy Wągrodno.
    Z początkiem 1955 r. Prezydium Gminnej Rady Narodowej przemianowano na Prezydium Gromadzkiej Rady Narodowej. Gromada Sobików weszła w skład gminy Góra Kalwaria od 1 stycznia 1973 r.
    Parafia w Sobikowie znajduje się obecnie w dekanacie czerskim. Częścią wsi Sobików jest Kolonia Sobików, a wsi Krzaki Czaplinkowskie - Kalwaryjka.

    Ewa i Włodzimierz Bagieńscy
Ewa Bagieńska jest magistrem historii. Pracuje w Bibliotece Uniwersytetu Warszawskiego. Włodzimierz Bagieński jest doktorem historii. W latach 1984-2003 pracował jako kierownik Archiwum m. st. Warszawy Oddział w Górze Kalwarii.